Kismaayo(Idaacadda Waamo)-Caalamka, qiyaastii 422 milyan oo qaangaar ah ayaa la nool cudurka macaanka 2014, marka la barbar dhigo 108 milyan 1980. Baaxadda adduunka ee cudurka macaanku wuxuu ku dhawaad labanlaabmay tan iyo 1980, isagoo ka kacay 4.7% ilaa 8.5% dadka waaweyn. Tani waxay ka tarjumaysaa korodhka arrimaha khatarta ah ee la xiriira sida miisaanka oo kordha ama cayil.
Tobankii sano ee la soo dhaafay, faafitaanka cudurka macaanka ayaa si degdeg ah ugu kacay wadamada dhaqaalahoodu hooseeyo iyo kuwa dhexdhexaadka ah marka loo eego wadamada dakhligoodu sarreeyo.
Sonkorowga ayaa ah sababta ugu weyn ee indho la’aanta, kelyaha oo shaqada gabay, wadna xanuun, faalig iyo goynta lugaha hoose. Cunto caafimaad leh, dhaqdhaqaaq jireed iyo ka fogaanshiyaha isticmaalka tubaakada waxay ka hortagi kartaa ama dib u dhigi kartaa nooca 2aad ee sonkorowga. Intaa waxaa dheer in cudurka macaanka lagu daweyn karo cawaaqibkiisana laga fogaan karo ama lagu daahiyay daawo, baaritaan joogto ah iyo daawaynta dhibaatooyinka.
Sannadkii 2007-dii Golaha Guud waxa uu ansixiyay qaraar 61/225 oo 14ka Noofambar u asteeyay in ay noqoto Maalinta Sonkorowga Adduunka. Dukumeentigu wuxuu aqoonsan yahay “baahida degdega ah ee lagu raadinayo dadaallada dhinacyo badan leh si kor loogu qaado loona wanaajiyo caafimaadka aadanaha, loona bixiyo helitaanka daaweynta iyo waxbarashada daryeelka caafimaadka.”
Qaraarka ayaa sidoo kale ku dhiirigeliyay Dawladaha xubnaha ka ah inay horumariyaan siyaasadaha qaranka ee ka hortagga, daawaynta iyo daryeelka sonkorowga si waafaqsan horumarka waara ee hababka daryeelka caafimaadka.
100 sano ka dib markii la helay insulin, malaayiin qof oo qaba cudurka macaanka ee adduunka oo dhan ma heli karaan daryeelka ay u baahan yihiin. Dadka qaba xanuunka macaanku waxay u baahan yihiin daryeel iyo taageero joogto ah si ay xaaladooda u maareeyaan ugana fogaadaan dhibaatooyinka.
Sonkorowga waa cudur daba-dheeraada, kaas oo dhaca marka ganaca uu soo saari waayo insuliin ku filan, ama marka jirku si fiican u isticmaali waayo insulinta uu soo saaro. Tani waxay keenaysaa in sonkorta dhiigaagu kordho (hyperglycemia).
Nooca 1-aad ee sonkorowga (oo hore loogu yiqiin insulin-ku-tiirsan ama sonkorowga-bilawga carruurnimada) waxaa lagu gartaa la’aanta wax soo saarka insulin.
Nooca 2-aad ee sonkorowga (oo hore loogu yeeri jiray non-insulin-based ama diabetes-bilawga dadka waaweyn) waxaa sababa isticmaalka aan waxtarka lahayn ee jirka ee insulinta. Waxay badanaa ka dhalataa miisaanka jidhka oo dheeraad ah iyo dhaqdhaqaaq la’aanta jirka.
Waxaa la aasaasay 1991-kii Ururka Caalamiga ah ee Sonkorowga oo taageero ka helaya WHO si looga jawaabo welwelka sii kordhaya ee ku saabsan khatarta caafimaad iyo dhaqaale ee uu keeno cudurka macaanka, Maalinta Sonkorowga Adduunka waxay noqotay maalin rasmi ah oo Qaramada Midoobay sanadkii 2006.
Xamdi Maxamed Yaasiin ayaa warbixintaan inooga diyaarisay.